Renk Nedir Nasıl Oluşur?
Renk modlarından önce rengin ne olduğundan bahsetmemiz gerekirse, ışık kaynağından, yeryüzündeki cisimler üzerine çarparak tekrar yansıyan ışığın gözde algılanmasıyla oluşan etkiye renk denir. Yansıma, soğurma oranına ile ışığın miktarında değişiklik oluştuğu için algılama değişecektir. Bütün renkler beyaz ışıktan oluşur yani mevcut renk yoktur. Işık vardır ve rengi oluşturan ışıktır. Işık yoksa renkte yok demektir.
Her cisim kendine gelen ışığın bir kısmını tutup, bir kısmını da yansıttığı için bu olayın sonucu olarak cisimler bize yansıttığı renkte görünürler. Bir cisim, üzerine düşen ışığın hepsini yansıtırsa ve bu yansıması göze ulaşırsa beyaz olarak algılanır. Cisim tüm ışığı soğurursa göz bunu siyah olarak algılayacaktır. Yani tüm ışığı tutan cisimden, göze ışık gelmeyeceği için cisim görünmeyecektir. Aydınlık ortamda görünmeyen cismin rengine siyah denilir. Aslında siyah bir renk değil, gözün cismi algılayamaması durumudur.
Rengin ve renk modlarının oluşabilmesi için gerekli olan birinci etken ışığın varlığıdır. Göze zarar verecek özellikte olan güneş ışığının zararsız hale gelmesi ve kolayca algılanabilmesi için atmosferden geçerek dünyaya ulaşması gerekir. Atmosferden geçip yeryüzüne dağılan ışık, cisimlere çarparak yansır.
Renklerin meydana gelebilmesi için ışığın cisimlerle uyumlu olması ve cisimlerin ışığı yansıtacak özellikte olması gerekir. Işığın çarptığı cisimden yeni bir ışık dalgası yayılır. Gelen ışınlar göz tabakasından geçip retina bölgesine ulaşarak elektrik sinyaline dönüştürülür. Görüntüyü algılamak için bu elektrik sinyalleri daha sonra insan beynindeki görüntü merkezine ulaştırılır. Görüntü merkezine ulaşan elektrik sinyalleri, sinir hücreleri tarafından “renk” olarak algılanır.
Renk modlarının hayatımızdaki yeri çok önemlidir ve insanlar için çok büyük bir etkiye sahiptir. İnsan hayatında hep var olmuş, hayatın bir parçası haline gelmiştir. Dili, anlamı, duyguları ve enerjileri olan iletişim şeklidir. Pasif bir enerji olmayan renkler duygularımızı ve ruh halimizi etkiler. Etkisi kişiden kişiye değişebildiği gibi hangi noktada nasıl anlam ifade ettiği de değişebilir. Her cisim rengiyle birlikte anlam kazanır ancak renk olmanın ötesinde farklı anlamlara sahip olan renkler sadece nesnelere nitelik katmazlar. İnsanları etkileme gücüne sahiptir ve insan psikolojisi üzerindeki etkisi çok önemlidir.
Renk modları doğru yerinde kullanıldığında hem iletişimi iyi yönde etkileyecek hem de psikolojik yönden iyi hissedilmesine yardımcı olacaktır. Kullanım alanı da çok geniştir. Hayatımızdaki birçok şey renklerin kontrolünde gelişir. Trafik ışıklarındaki renkler, önemli ve tehlikeli durumları belirtmek için kullanılan renkler ve daha çok sayabileceğimiz birçok alan ve durumlarda, renkler aktif rol oynar. Moda, dekorasyon, görsel sanatlar, heykel, baskı, mimari, fotoğrafçılık, grafik tasarım ve pazarlama alanlarında da renklerden faydalanılır. Bu birbirinde farklı alanlarda renklerin iletişim dilinden faydalanılarak anlamsal boyutları geliştirilir.
Yaşamımızla bir bütün olarak var olan renkleri ve renk modlarını farkında olmadan algılarız. Cisimlerin, ışıkları farklı miktarlarda yansıtmalarının sebebi; cisimlerdeki pigment özelliğinin farklı olmasından kaynaklıdır ve böylece renk tonları oluşur. Ne kadar farklı sayıda pigment varsa gözün gördüğü yerde o kadar farklı renk oluşacaktır. Gözümüzün görmüş olduğumu tüm cisimlerin rengi, o cismin yapısında bulunun pigment moleküllerine bağlıdır. Renkler kendi aralarında türlere ayrılmışlardır. Bunları çeşitli başlıklar altında inceleyebiliriz.
Ana Renkler
Mavi, kırmızı, sarıdır ve bu renkleri karıştırarak bulabilmek mümkün değildir. Buna karşın üç ana rengi değişik oranlarda birbirine karıştırarak doğadaki birçok rengi bulabiliriz.
Ara Renkler
Ana renkleri birbirine karıştırarak bulunan renklerdir. Sarı ve kırmızı turuncuyu, sarı ve mavi yeşili, mavi ve kırmızı mor rengi elde edebilmek mümkündür. Mor rengi için mavi ve kırmızı eşit oranda kullanılmalıdır. Kırmızısı çok olursa erguvan rengi, mavisi çok olursa lacivert rengi elde edilecektir.
Konrast (Zıt) Renkler
Dilimize Fransızcadan geçmiş olan kontrast kelimesi, bir cismin diğer bir cisimden ayırt edilebilmesini sağlayan renk farklarıdır. Doğada fazlaca bulunan zıt renkler birbirlerini tamamlayan, birlikte kullanıldığında canlılık katan renklerdir. Kırmızı-yeşil, mor-sarı, turuncu-mavi, beyaz-siyah birbirleriyle kontrast renklerdir.
Sıcak Renkler
Sarı, kırmızı ve turuncu olan sıcak renkler, gözün en hızlı şekilde algıladığı renklerdir. Güçlü hava titreşiminden kaynaklı olarak diğer renklere göre gözü etkileme oranları yüksektir. Çağrıştırdıkları şey güneş ve ateş olduğu için bu renklere sıcak renkler denir. Mutluluk, canlılık gibi etkilere sahip olan bu renkler, insanları ruhen olumlu yönde etkiler.
Soğuk Renkler
Mavi, sarı ve yeşil olan soğuk renklerin hava titreşimi, sıcak renklere oranla daha azdır. Böylece gözü etkileme oranı da sıcak renklerden daha düşüktür. Dinginlik, huzur, hüzün gibi ruhsal etkilere sahiptir. Soğuk renge katılan sıcak renk, soğuk rengi ısıtır. Sıcak renge eklenen soğuk renk de eklenen miktar ölçüsünde rengi soğutacaktır.
Analog Renkler
Renkler arasındaki uyum ve kaynaşmaya armoni denir. Renklerin birbirleriyle uyum halinde bağdaşmış olmaları, belli bir armoniyi yakaladıklarını gösterir. Birlikte kullanılan renklerin belli bir armoniye sahip olmasına da analog renk denir. Analog renklerde bir arada bulunan renklerin etkisi eşit olarak harmanlanır. Herhangi bir yerde kullanılacak olan bu renklerin o cisim ya da ortam üzerinde tek bir odak noktası oluşturmadan, gözü tek bir yere saptamadan, her tarafını eşit oranda görmesini sağlar. Armonideki temel amaç renklerin rahatsız ve gözü yorucu etkiden uzak, yalnızca göze hitap ederek hoş görünmesidir.
Renk Modları Nelerdir?
RGB Renk Modu
Renk modlarından ilki RGB renk modudur. Gözlerimizde uzun, orta ve kısa dalga boyu olan üç ana tür kırmızı, yeşil, mavi ışığa duyarlı algılayıcı bulunur. Beynimiz bu renklerden gelen sinyalleri birleştirerek tüm renkleri algılar. Dijital ekranlar ve monitörler, renk algılayıcılarının özelliklerine bakılarak üretilmişlerdir. Ancak insan gözünün görebileceği tüm renkleri oluşturamazlar.
Dijital ekrana yakından bakarsak kırmızı, yeşil, mavi renklerdeki küçük piksellerden oluştuğunu görebiliriz. Yani renk modlarından RGB renk modeli ile oluşmuştur. Diğer bütün renkleri bu üç renkten oluşan RGB renklerini kullanarak da dijital ortamlarda oluşturabiliriz.
Çok sayıdaki piksellerden oluşan RGB renk modeli, elektronik cihazlarda (telefon, monitör) ışık kullanarak oluşturulur. Işık kaynağının farklı dalga boylarından oluşan bu üç temel rengin (kırmızı, yeşil, mavi) farklı yoğunluklarda kullanılmasıyla istenilen renk elde edilir. Tüm renkler bu üç renkten oluşur. RGB ile üretilen renkler baskı için uygun değildir. Bu yüzden RGB renk modeli, ekran sunumu, web tasarımı, interaktif CD tasarımı, elektronik grafik ürünler için kullanılmalıdır. Işık tüm renkleri bünyesinde barındırır. Belli miktarlardaki mavi, yeşil ve kırmızı ile istenilen renge ve tonuna ulaşılabilir.
Ana renklerinin birleşmesiyle oluşan ve eklemeli renk modlarından olan RGB, üç ana rengin İngilizce karşılığı; red, green ve blue renklerinin baş harfleriyle adlandırılır. Kırmızı, yeşil ve mavi renklerinin farklı miktarlarda birleşmesiyle farklı renk tonlarını oluşur. %100 oranında kullanılan kırmızı, mavi ve yeşil rengi beyaz rengini oluştururken %0 oranında kullanıldığında ise siyah rengini oluşturur. Yani bu üç rengin eşit karışımı ile beyaz elde edilirken, hiç ışık olmadığında ise tek renk siyah oluşacaktır.
Ana renkler bir araya gelerek ara renkleri oluştururlar. Ana renk olan kırmızı, yeşil ve mavi renklerinin farklı yoğunluklarla kullanılması sonucu sarı, cyan ve magenta renkleri oluşturulur.
CMYK Renk Modu
Renk modlarından bir diğeri de CMYK renk modudur. Macenta, sarı, cam böceği ve siyah (Magenta, Cyan, Yellow, Black) eksiltici renklerin karışımıyla oluşan CMYK, matbaacılıkta kullanılan ve boya tabanlı bir renk modelidir. Renkler, mürekkebin beyaz yüzeye uygulanmasıyla ve renklerin parlaklığı ile oluşur. Işık emilimi olduğu için yani mürekkebin ışığı emmesiyle oluştuğu için de çıkarmalı renk modeli denilir. Yüzeyler üzerine düşen ışıkların tekrardan yansımasıyla oluşur. Yazıcı ve baskı makineleri gibi üniteler, renkleri kâğıt gibi materyaller üzerinde oluşturdukları için yansıma modeli kullanır.
Başlarda CMY olarak var olan renk modunda, Magenta, Cyan ve Yellow renklerinden oluşurken siyah rengi mevcut değildi. Siyah rengi, bu üç eksiltici özellikteki ana renklerinin karışımıyla yapılan baskı ile elde edilirdi. Bu üç rengin karışımıyla elde edilen tek renk yöntemi, maliyetinden dolayı üç rengin karışımıyla siyah rengi elde etmek yerine, siyah (black) renk sistemine eklenmiş ve CMYK renk modu oluşmuştur. Siyah rengini simgeleyen “K” harfini anahtar kelimesinin İngilizce karşılığı olan “Key” kelimesinin baş harfinden alır.
Işıksız bir ortamda renklerin oluşabilmesi için kırmızı, mavi ve yeşil renkleri eklenirken, beyaz bir ortamda renklerin oluşması için kırmızı, yeşil ve mavi rengini çıkartmalıyız. renk modlarından olan CMYK renk modelinde rengi soğuran özellikteki mürekkepler yani filtreler kullanılır. Baskıda renkleri elde edilebilmesi için geçirgen özellikteki cyan, magenta ve sarı renkli mürekkepler kırmızı, yeşil ve mavi ışığı kontrol ederler. Örneğin; Cyan mürekkebi kırmızı rengi soğurur mavi ve yeşil renkleri yansıtır. Yani cyan rengi, mavi ve yeşil renklerinin birleşimi ile oluşur.
İndeks Renk Modu
Görüntüleri sınırlı renkten oluşturan indeks renk modunda en fazla 256 farklı renk kullanılır. Renkli görüntü renk modlarından biri olan indeks renk moduna dönüştürülürken, 256 renk paletinin içerisindeki en yakın olanına dönüştürülür.
Bitmat Renk Modu
Bir görüntüdeki pikseller için siyah ve beyaz olan iki farklı renkten biri kullanılır. Renk modları arasında yer alan Bitmat modundaki görüntülerin piksel derinliği 1’dir.
LAB Renk Modu
Renk modlarından bir diğer örnek olan LAB renk modu, insanın renkleri algılayışını temel alan renk modelidir. Normal şekilde gören bir insanın gördüğü tüm renkleri oluşturur. Dijital ortamlarda rengin oluşabilmesi için gerekli olan öğelerin miktarı dışında rengin nasıl göründüğüyle ilgilenen bağımsız bir renk modudur. 0’dan 100’ e kadar değişiklik gösteren açıklık değerine sahiptir. Renk yönetim sistemi LAB renk modu, renklerin sonuçlarını önceden tahmin edebilmek için kullanır.